Próby leczenia propolisem stanów zapalnych pochwy i szyjki macicy

Jerzy Zawadzki, Henryk Suchy, Stanisław Scheller,
prof. dr J. Szaflarski
- Zakład Mikrobiologii Instytutu Biologiczno-Fizjologicznego Śląskiej AM w Katowicach,
doc. dr A. Bromboszcz
- III Klinika Ginekologiczna Instytutu Ginekologii i Położnictwa AM w Krakowie

Spośród 90 kobiet ze stanami zapalnymi pochwy i szyjki macicy (nadżerki) zweryfikowanymi badaniami bakteriologicznymi, cytologicznymi i kolposkopowymi, u 46 zastosowano pędzlowanie pochwy i szyjki macicy etanolową frakcją propolisu o oznaczonej aktywności antybakteryjnej, a u 44 (grupa kontrolna) sulfa-devaginol i irygacje pochwy vagosanem. Stwierdzono, że propolis daje najkorzystniejsze wyniki terapeutyczne w leczeniu zapaleń pochwy (80,4%) przypadków wyleczonych) oraz nadżerek szyjki macicy (39,2% przypadków).

DODATKOWE SŁOWA KLUCZOWE: kit pszczeli - nadżerki - szyjki macicy

Propolis (kit pszczeli), jest substancją o bardzo złożonej budowie chemicznej, zmieniającej się ponadto w zależności od czynników terenowych, klimatycznych, pory roku itp. Podstawowym składnikiem propolisu są żywice roślinne, olejki eteryczne i woski. Próby bardziej szczegółowej analizy wykazały w nim ponad to obecność szeregu tzw. substancji śladowych (magnez, wapń, miedź, kobalt, cynk), witamina A, Bi,B2ł C, D), wysoką zawartość kwasów aromatycznych (10), szeregu związków nienasyconych (7) oraz kilkanaście związków z grupy flawonów (7, 8, 10, 11).
Pewne frakcje propolisu uzyskane drogą hydrolizy dają silną reakcję Lieberman-na-Burchardta (5), która jest charakterystyczna dla steroli, sterydów, trójterpenów i kwasów terpenowych, a więc grup związków chemicznych o ogromnej aktywności biologicznej i różnorodnych funkcjach spełnionych w organizmie. Stwierdzone niejednokrotnie antybakteryjne właściwości propolisu (2, 6, 7, 9, 10, 11) należy przypisać obecności flawonów, z których szereg odznacza się antybakteryjnym działaniem, a także z sumowania antybakteryjnego działania różnych związków, w tym kwasów aromatycznych (10).

Antybakteryjne, a prawdopodobnie również i regenerujące właściwości czynią z propolisu atrakcyjny preparat do stosowania miejscowego zarówno w zapalnych procesach bakteryjnych, jak i ubytkach tkanek.
W profilaktyce chorób nowotworowych narządu rodnego kobiety, zwalczanie stanów zapalnych pochwy i szyjki macicy odgrywa dużą rolę, a leczenie nadżerek szyjki macicy ma również istotne znaczenie (12).
Liczne sposoby oraz różne leki stosowane w wypadku tych schorzeń wskazują na znaczne trudności przy próbach ich leczenia, stąd poszukiwania nowych preparatów wydają się w pełni uzasadnione. Dobre wyniki osiągnięte przy leczeniu propolisem schorzeń z zakresu innych dziedzin medycyny (1, 2, 9) zachęciły nas do wypróbowania tego preparatu w leczeniu stanów zapalnych pochwy i szyjki macicy, z uwzględnieniem nadżerek.
Oprócz badań rutynowych wykonano badania bakteriologiczne, cytologiczne oraz kolposkopowe, przeprowadzone w każdym przypadku przed i po zakończeniu leczenia.

a) badania bakteriologiczne

Każdej pacjentce, która nie stosowała irygacji pobierano wydzielinę z kanału szyjki macicy oraz sklepień pochwy. Z pobranej wydzieliny sporządzono preparaty bezpośrednie (fizjolog, roztwór soli kuchennej), preparaty trwałe (barwione metodą Giemsy) oraz zakładano hodowlę na pedłożu CPLM. Równocześnie w każdym przypadku oznaczono stopień czystości pochwy wg podziału Jiroyeca, Petera i Maleka (3).

b) badania cytologiczne

Pobieranie materiału oraz jego barwienie wykonano sposobem podanym przez Papanicolaou'a (4).

c) badania kolposkopowe

Po dokładnym oczyszczeniu nadżerki szyjki macicy z wydzieliny fizjologicznym roztworem chlorku sodu.

MATERIAŁ I METODYKA

Grupa badana składała się z 90 kobiet w wieku od 18—62 lat, które przebywały w leczeniu klinicznym ze względu na upławy, stany zapalne i nadżerki szyjki macicy oraz inne schorzenia ginekologiczne (zastarzałe pęknięcia krocza, obniżenie ścian pochwy, wysiłkowe nietrzymanie moczu oraz maceracje szyjki macicy). Materiał ten podzielono na 3 grupy, w których uwzględniono stany zapalne wywołane rzęsistkiem pochwowym, grzybicą oraz mieszaną florą bakteryjną (gronkowce, paciorkowce). Zwilżano ją 3% roztworem kwasu octowego celem przeprowadzenia obserwacji kolposkopowych. W pracy stosowano 3% roztwory w etanolu, których sposób sporządzania podano uprzednio (9). Antybakteryjną aktywność propolisu badano metodą zahamowania wzrostu gronkowca ropotwórczego (Oxford 209 P). Stężenie hamujące wzrost gronkowca wynosiło 300 mcg/ml pożywki.

LECZENIE

46 chorych kobiet z poszczególnych 3 grup poddano leczeniu etanolowym wyciągiem propolisu polegającym na codziennym pędzlowaniu szyjki macicy i ścian pochwy przez okres 7—10 dni po uprzednim dokładnym oczyszczeniu pola fizjologicznym roztworem soli kuchennej.
Grupę kontrolną stanowiły 44 kobiety leczone innymi sposobami (sulfadevaginol, irygacje vagosanem).

WYNIKI

W przedstawionym materiale stosowanie propolisu uwarunkowane było wynikami badań kolposkopowych (ektopia, strefa regeneracji) cytologicznych (grupa I i II) i bakteriologicznych (V i VI obraz bakteriologiczny wg Petera, Ji-roveca, Maleka). Badania te umożliwiły prześledzenie działania kitu pszczelego w stanach zapalnych wywołanych przez rzęsistka pochwowego, grzybicę oraz mieszaną florę bakteryjną pochwy.
Najlepsze efekty lecznicze uzyskano w III grupie kobiet z mieszaną florą bakteryjną, bo na 8 przypadków aż 7 wyleczeń zapaleń pochwy i szyjki macicy z wyraźną poprawą stanu nadżerki co jeszcze raz potwierdza dużą wrażliwość gronkowców i paciorkowców na etanolową frakcję propolisu. Natomiast na 7 przypadków leczonych innymi sposobami uzyskano tylko 4 wyleczenia. Okazało się, że kit pszczeli jest również przydatny w leczeniu zapaleń pochwy i szyjki macicy wywołanych rzęsistkowicą co potwierdza liczba 19 wyleczeń na 24 przypadki. W grupie kontrolnej uzyskano gorsze wyniki bo tylko 13 pozytywnych na 23 leczone kobiety. Stany zapalne narządu rodnego kobiety wywołane grzybicą ustąpiły pod wpływem stosowania etanolowej frakcji propolisu w 11 przypadkach na 14 leczonych. Grupa kontrolna miała 9 wyników pozytywnych na 14 leczonych.
Należy również podkreślić, że także w przypadkach z rzęsistkowicą i grzybicą zaobserwowano wyleczenie względnie znaczną poprawę stanu nadżerki szyjki macicy.
Dla porównania w kontrolnej grupie 44 kobiet przeprowadzono leczenie ogólnie znanymi sposobami osiągając znacznie gorsze wyniki. Ogółem leczeniu poddano 90 kobiet z czego w 46 przypadkach zastosowano propolis osiągając 37 (80,4%) wyników pozytywnych w tym wyleczenie względnie poprawę stanu nadżerki w 18 przypadkach (39,2%) natomiast u 44 kobiet leczonych innymi sposobami uzyskano tylko 26 (59%) wyników pozytywnych w tym wyleczenie względnie poprawę stanu nadżerki w 9 przypadkach (20,4%).
Zwraca uwagę liczba 7 chorych, u których wykonano plastyczne operacje szyjki macicy i pochwy. Dokładna analiza tych przypadków wykazała, że zabiegi operacyjne podyktowane zostały dodatkowymi schorzeniami narządu rodnego (zastarzałe pęknięcie krocza, obniżenie ścian pochwy, wysiłkowe nietrzymanie moczu, laceracje szyjki macicy), a tylko w nielicznych przypadkach trudnościami w leczeniu stanów zapalnych szyjki macicy. Warto nadmienić, że niepowodzenia w leczeniu zaobserwowano w 27 przypadkach na 90 chorych kobiet z czego 18 było po leczeniu irygacjami i sulfodevagmolem a tylko 9 po leczeniu propolisem, co jeszcze raz podkreśla korzystne działanie kitu pszczelego.
Należy zaznaczyć, że przeprowadzone badania miały charakter wstępny i dopiero dalsze obserwacje na większym materiale pozwolą na wyciągnięcie ostatecznych wniosków.

DYSKUSJA

W niniejszej pracy potwierdzono opisywaną uprzednio przydatność etanolowych ekstraktów propolisu w leczeniu procesów wywołanych przez bakterie ropne z grupy ziarenkowców, a także w terapii schorzeń przebiegających z ubytkami tkanek. Opracowana metoda oznaczania antybakteryjnych aktywności poszczególnych próbek kitu (9) umożliwia stosowanie preparatów
o określonej aktywności, co ma zasadnicze znaczenie w leczeniu procesów bakteryjnych. Dotychczas nie opracowano metody pozwalającej określić zdolność przyśpieszania

W trakcie stosowania propolisu w tylko w 5 przypadkach wystąpiły reakcje uczuleniowe objawiające się pieczeniem, zaczerwienieniem i obrzękiem sromu. Objawy te ustąpiły po zastosowaniu środków antyalergicznych i skróceniu kuracji do 7 dni. Regeneracji ubytków tkanek przez próbki kitów pochodzących z różnych źródeł. Stwierdzona w kitach pszczelich obecność substancji śladowych, witamin oraz związków dających reakcje charakterystyczne dla m. in. steroli i sterydów (w skład tej grupy związków wchodzą niektóre hormony i witaminy) wydaje się uzasadniać działanie propolisu jako "stymulatora regeneracji tkankowej".
U pewnej liczby chorych, w wyniku kilkunastodniowego stosowania propolisu zaobserwowano eakcje miejscowe, objawiające się zaczerwienieniem, swędzeniem i obrzękiem miejscowym. Jak można przypuszczać, chodzi tu o stany uczuleniowe, wywołane stosowaniem propolisu. Zmieniona reaktywność objawiająca się skłonnością do uczuleń, jest obserwowana przy stosowaniu wielu leków, szczególnie w przypadkach chronicznych, rozległych zmian miejscowych. W związku z tym postuluje się ograniczenie czasu stosowania propolisu do 7 dni, co wg zebranych doświadczeń wydaje się okresem wystarczającym do wyleczenia zmian miejscowych.

WNIOSKI

1. Propolis jest preparatem dającym korzystne wyniki w leczeniu nadżerek szyjki macicy (39,2% przypadków wyleczonych), oraz stanów zapalnych pochwy (80,4% przypadków) wywołanych zęsistkowicą, grzybicą i mieszaną florą bakteryjną.
2. Leczenie propolisem daje najlepsze wyniki w okresie 7-10 dni. Przedłużenie kuracji może wywołać odczyny alergiczne.
3. Na podstawie obserwowanych wyników wydaje się, że etanolowa frakcja oprócz właściwości antybakteryjnych wykazuje również właściwości stymulujące regenerację.
4. Uzasadnione i konieczne są dalsze badania klinicznego działania propolisu.

 

---

PIŚMIENNICTWO

1. Chorążak, T., Szajlarski, J., Seferowicz, E.,Schel ler, S.: Wstępna ocena przydatności klinicznej preparatów kitu pszczelego (propelisu). Przeg. Lek., 1971, 12, 828.
2. Furowicz, A., llewicz, L., Stójko, A., Szaflarska-Stojko,E.,Zaleski,W. : Badania doświadczalne i obserwacje kliniczne przy zastosowaniu alkoholowego roztworu propolisu. Przeg. Stom. 1964, 1, 133.
3. Jirovec, O., Peter, R., Malek, J.: Neue Klassifi-kation Veginalbiocenose auf secks Grundbilder, Ginekologia, 1948, 126, 77.
4. Matuszewski, J., Kaczor, E., Kaczor, M.: Bakteriobójcze i bakteriestatyczne właściwości mleczka pszczelego. Przeg . Lek. 1960, 19, 710.
5. Papanicolaou, G. N.: New procedurę for staining vaginal smears. Science, 1942, 95, 438.
6. Poprawko, S. A., Gurewicz, A. ],, Kolosów, M. H.: Flawoidnyje komponenty prepolisa. Chim. Prir. Sojed. Wet. 1968, 11, 391.
7. Popescu, A., Braileanu, C, Ghiorghiu, A.: Contri-buti la studiul propolisului in dermatologie. Actiunea ąntifungica. Dermato-Vencrologia; 1967, 12, 57.
8. Poprawko, S. A.: Isolation and identificaticn of the main components of propolis. XXII Int. Beekeep. Congr. Summ. 1969, cyt. wg Apiculture Abstr. 1970, 21, 127.
9. Scheller, S., Rogala, D., Stasiak, E., Żurek, H.: Antybakteryjne właściwości propolisu. Poi. Arch. 1969, 6, 476.
10. Villanueva, V. R., Bogdanovsky, D., Barbier, M., Gonnet, M., Lavie, P.: Sur 1 isolement et 1 identifica-tion de la 3,5,7-trihydroxy flavone (galangine) a par-tir de la propolis. Ann. Inst. Past. 1964, 104, 292.
11. Villanueva, V. R., Barbier, M., Gonnet, M., La me, P.: Les flavonoides de la propolis. Isolement d'une ncuvelle substance bacteristatiąue: la pinocembrine (dihydroxy-5,7 flavanone).